Wist je dat vanille met de hand bestoven wordt?

Vanille groeit aan orchideeën en wordt geteeld in een regeneratieve gemengde landbouwmethode. In Oeganda wordt het voornamelijk geteeld in combinatie met groene bananen (matooke).  Het kweken en verwerken van de specerij is tijd- en arbeidsintensief, omdat elke individuele orchidee met de hand bestoven moet worden tussen 1 en 3 dagen nadat de bloem opengaat.

De Vanille Orchidee is vermoedelijk ontstaan in Mexico. Daar wordt de orchidee bij aankomst op natuurlijke wijze bestoven door een speciaal soort bij; de Melipona-bij. Maar, zoals je wellicht weet, zijn er nu vele andere landen die vanille op grote schaal commercieel produceren. Dit zijn onder andere Tahiti, Hawaï, Indonesië, Madagaskar en Papoea-Nieuw-Guinea. Op deze andere locaties, en ook in sommige in Mexico, worden de orchideeën met de hand bestoven.

In dit artikel leggen we het verschil uit tussen handbestuiving en bijenbestuiving, en bespreken we in detail waarom, wanneer en hoe het proces precies werkt.

Waarom bestuiven landen vanilleplanten met de hand?

Het voortbestaan van de vanille is grotendeels te danken aan de dappere inspanningen van de Melipona-bij. Het is de enige bekende bij die de vanille orchidee kan bestuiven. De bloemen van de vanille-orchidee zijn tweeslachtig, wat betekent dat ze zowel vrouwelijke als mannelijke delen bevatten. Vanwege een specifiek weefsel in de bloem dat de steel bedekt (het rostellum genoemd), is de bloem niet in staat tot zelfbestuiving.

In de meeste andere landen bloeit de bloem slechts één seizoen per jaar. Oeganda is hier een uitzondering op. Het unieke klimaat zorgt ervoor dat er twee seizoenen per jaar zijn waarin de bloem kan bloeien. De bloemen blijven slechts een paar dagen (maar 1 tot 3!) open.

Omdat vanille-orchideeën nu op veel plaatsen in de wereld worden gekweekt (meestal in subtropische en warme tropische klimaten), werd het noodzakelijk om een handbestuiving in te voeren. Zonder menselijke tussenkomst zouden de vanille-orchideeën zijn verdwenen en uitgestorven.

Het handbestuivingsproces voor vanille

De handbestuiving is zeer arbeidsintensief, en omdat de Melipona-bij alleen in Mexico voorkomt, is voor elk ander land waar vanille wordt verbouwd een menselijke handbestuiving nodig. Gewoonlijk vindt de handbestuiving van vanilleplanten plaats tussen oktober en januari.

Voordat we uitleggen hoe het proces van handbestuiving voor vanille werkt, willen we het nog even hebben over waar het idee voor handbestuiving vandaan kwam. Op een afgelegen eiland in de Indische Oceaan, in het midden van de jaren 1800, creëerde een jonge man, Edmond Albuis genaamd, de techniek. Hij loste daarmee een botanisch mysterie op en bedacht een methode die vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt.

Hoe bestuif je vanille?

Vanilleorchideeën bloeien in groepen en meestal na elkaar. Een enkele orchidee kan dus de ene dag bloeien, de volgende dag een andere, enzovoort. Zoals we al hebben gezegd, is de bloeitijd van een Vanilla Orchidee echter maar een paar dagen. De beste tijd om de bloem te bestuiven is binnen de eerste uren na het openen, maar tot 3 dagen kan het nog steeds succesvol zijn.

Wat heb je nodig? Een simpele tandenstoker, verder niks. 

Stap 1 - Helaas moet je de prachtige bloem openscheuren. Zo kun je gemakkelijker bij de reproductieve delen van de plant komen.

Stap 2 - De tandenstoker kan in de bodem van de bloem worden gestoken en omhoog worden getrokken om de bloem te scheuren. Of je doet dit (voorzichtig) met de hand.

Stap 3 - Als het voortplantingssysteem eenmaal blootligt (ook wel de zuil genoemd), moet je het klepje en het stuifmeel vinden. In het bovenste deel dat over de klep is gevouwen (het mannelijke deel van de bloem); hier bevindt zich het stuifmeel.

Stap 4 - Om de vanillebloem met de hand te bestuiven, kun je met je tandenstoker het klepje optillen en het mannelijke deel wegvouwen, zodat het mannelijke en vrouwelijke deel van de plant contact kunnen maken. Zorg ervoor dat je alleen voorzichtig knijpt; nu heb je de bloem hopelijk met succes bestoven!

Stap 5 - Binnen 2-3 weken weet je aan het uiterlijk van de bonen of je de bloem met succes hebt bestoven. De met succes bestoven bonen zien er stevig uit, ze zwellen op en krijgen een felgroene kleur. Die welke niet bestoven werden, zullen lichtjes geel en slap worden.

Wat maakt het uit of een vanilleboon met de hand wordt bestoven of op natuurlijke wijze door een bij?

Zoals bij alles wat met de natuur te maken heeft, is er een krachtige kracht aan het werk. Het belangrijkste verschil tussen handbestuiving en natuurlijke bijenbestuiving is dat bijenbestuiving alleen in Mexico heeft plaatsgevonden. Daarbuiten kan het niet gebeuren. Handbestuiving is uitzonderlijk arbeidsintensief en zeer tijdgevoelig; het vereist ook constante controle gedurende een specifieke periode. Beide resulteren in hetzelfde smaakprofiel, en er zijn evenveel risico's bij bijenbestuiving als bij handbestuiving.

Bij handbestuiving wijden de werknemers zich aan het bestuiven van zoveel mogelijk bloemen binnen een optimaal tijdsbestek. Er is geen ruimte voor fouten, want een slechte bestuiving kan de oogst ernstig belemmeren